FILIAŁ ŻAGAŃ
Kiedyś w Żaganiu (d. Sagan/S.) znajdował się jeden z okazałych kościołów Łaski.
Dziś przy pl. Królowej św. Jadwigi jest usytuowana kaplica ewangelicka.
W księstwie żagańskim (należącym geograficznie i politycznie do Śląska)
Reformacja mogła rozwijać się swobodnie od 1539 r.,
gdy po śmierci księcia Jerzego saskiego zaczął nim władać książę Henryk,
członek ewangelickiego Związku Szmalkaldzkiego.
Wtedy to Żagań opuszczają franciszkanie,
a dwa lata później pozostawiony przez nich kościół św. św. Piotra i Pawła przejmują ewangelicy.
Reformacja przebiegała tutaj znacznie gwałtowniej niż w pozostałej części Śląska.
W 1627 r. książę Albrecht Wallenstein, dowodzący 40-tys. armią cesarską,
utrzymującą się z kontrybucji od ewangelików, kupuje księstwo od cesarza Ferdynanda II
i w rok później sprowadza tu jezuitów.
Rozpoczyna się ostrzejszy okres Kontrreformacji.
Dzięki krótkiemu okresowi tolerancji za czasów księcia von Lobkovic,
w latach 1651-1668 ewangelicy mogli użytkować kościół św. Krzyża.
Wznieśli w nim ołtarz, a w 1666 r. ambonę.
Dopiero ugoda altransztadzka ( z dn. 27 lipca 1707 r.) - początek końca Kontrreformacji na Śląsku - przyniosła przywrócenie części swobód religijnych
w księstwach do niedawna piastowskich, oleśnickim i ziębickimi, oraz we Wrocławiu.
Jednak zrabowane ewangelikom po pokoju westfalskim kościoły i szkoły
nie wracają do właścicieli.
Udało się natomiast uzyskać zgodę cesarską na budowę sześciu nowych świątyń,
tzw. kościołów Łaski.
"Łaska" była zresztą droga - cesarz Austrii Józef I otrzymał 700 tys. guldenów,
a komisja cesarska 15,4 tys. guldenów.
Ponadto ewangelicy w Żaganiu musieli zapłacić dworowi wiedeńskiemu
za zezwolenie budowę kościoła osobny haracz.
Tak jak inne kościoły Łaski (a wcześniej Pokoju),
świątynia ewangelicka musiała stanąć poza murami miejskimi.
Kamień węgielny położono dn. 14 maja 1709 r.,
a już w pierwszą niedzielę Adwentu tegoż roku miała miejsce uroczysta konsekracja.
Nowemu kościołowi nadano imię Trójcy św. (zur Heiligen Dreifaltigkeit).
Z powodu braku środków (znacznie więcej kosztowało uzyskanie zgody niż sam koszty budowy), wzniesiono obiekt o konstrukcji szachulcowej z wypełnieniem w postaci gliny.
Powstała 3-kondygnacyjna budowla założona na planie prostokąta ze ściętymi narożami,
nakryta 2-kondygnacyjnym dachem uskokowym. Główne wejście prowadziło przez skromną, nakrytą dachem namiotowym dzwonnicę usytuowaną od strony południowej.
Nietrwała konstrukcja doznała znacznego uszczerbku w 1804 r., gdy w wyniku powodzi znalazła się pod wodą do wysokości czterech stóp. Kościół obmurowano wtedy od zachodu,
lecz remont wieży był już nieopłacalny i w 1842 r. została rozebrana.
Budowę nowej wieży zawdzięczamy córkom Petera von Biron,
księżnym K. L. P. von Hohenzollern-Hechingen oraz J. K. Acerenza-Pignatelli
de Belmonte, które planując utworzenie w krypcie pod wieżą kaplicy grobowej,
sfinansowały znaczą część kosztów budowy wieży.
Projekt zlecono jednemu z najbardziej wziętych architektów pruskich - K. H. E. Knoblauchowi,
który przy realizacji tego zlecenia
wzorował się na wieży ewangelickiego kościoła w Bolesławcu.
Nową wyniosłą wieżę kościoła ewangelickiego zaprojektowano w stylu neogotyckim.
Prace rozpoczęto w listopadzie tegoż roku, ukończono w 1846 r.
Ceglana wieża murowana do wysokości 57 m. posiada pięć kondygnacji.
Dn. 31 października 1846 r. na jej szczycie umieszczono żeliwną, ażurową,
zdobioną żabkami i maswerkami 27 m. iglicę, zwieńczoną kwiatonem.
Odlano ją w pobliskiej Wilhelmshütte k. Iławy.
Na parterze wieży urządzone zostało mauzoleum książęce, stąd prowadzi wejście do krypty.
Na ścianach widnieją kamienne płyty epitafijne pochowanych tu członków
książęcej rodziny Bironów. W zwieńczeniach płyt umieszczono ich rodowe herby.
Po wojnie znacznie uszkodzony kościół ulegał dalszej dewastacji, aż w roku 1967 r. został wysadzony, rozjechany ciężkim sprzętem wojskowym i rozgrabiony.
Znacznie więcej szczęścia miała wieża.
W 1987 r. przy parafii ewangelickiej w Nepthen (Niemcy) założono specjalne konto,
na które wpłacali mieszkańcy tego partnerskiego dla m. Żagania miasta
oraz byli mieszkańcy dawnego Sagan, rozsiani po całej Republice Federalnej.
Od 1998 r. także władze miasta finansowały prace zabezpieczające wieżę
przed dewastacją; wzmocniono konstrukcję żeliwnej iglicy
oraz wykonano remont kamiennej balustrady.
Prace uległy przyspieszeniu po otrzymaniu w 2004 r. wsparcia z funduszy Unii Europejskiej.
Dn. 29 października 2004 r. ponownie otwarto odremontowaną wieżę,
pełniącą obecnie funkcję wieży widokowej.
W 1740 r. w wyniku przegranej przez Austrię wojny z Prusami,
Żagań przechodzi pod panowanie pruskie.
Nowemu władcy mieszkańcy Żagania składają hołd we Wrocławiu.
Rozpoczyna się lepszy okres dla ewangelików w Żarach.
W powiecie szprotawskim, do którego należą, dominują osoby wyznania ewangelickiego.
Po drugiej wojnie światowej ten stan rzeczy uległ radykalnej zmianie.
Obecnie w Żaganiu mieszka kilkunastu luteran.
(M. in. na podstawie opracowania Marka K. Machnika.)